第七届中国国际空间设计大赛(中国建筑装饰设计奖)
D?nme ya da d?nü?; bir merkeze ba?l? olarak dairesel hareket yapan cisimlerin hareketine denir. ü? boyutlu cisimler her zaman hayali bir d?nü? eksen ?izgisi etraf?nda d?ner. E?er bu eksen cismin g?vdesinden ve kütle merkezinden ge?erse, cismin kendi etraf?nda d?ndü?ü s?ylenir. Bir d?? noktaya g?re merkez se?ilirse (?rne?in; Dünya ve Güne?) bu harekete d?nü? veya orbital d?nü? denir ve genellikle yer?ekimi taraf?ndan olu?turulur.
Matematik
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Matematiksel olarak; d?nü? bir esnemez, sert cisim hareketidir ve ?telenmeden farkl? olarak sabit bir noktas? vard?r. Bu tan?m tüm iki ve ü? boyutlu cisimlerin d?nü?leri i?in ge?erlidir (uzayda ve düzlemde).
Tüm sert, esnemez cisim hareketleri d?nü? ve ?telenme veya bu iki etkenin birle?mesiyle olu?ur.
D?nü?; kademeli bir radyal oryantasyon hareketidir ve bir noktaya ba?l?d?r. Bu nokta hareketin ekseni üzerindedir. Eksen, cismin hareket düzlemine 90° a??dad?r. E?er eksen cismin merkezinde de?il ve bir d?? noktadaysa, cisim orbital bir eksen üzerinde hareket eder. Temel olarak y?rüngesel d?nme ve d?nü? aras?nda herhangi bir fark yoktur. Tek ayr?m sa?layan konu, d?nü? ekseninin cismin i?inden veya cismin d???ndaki bir sabit noktada olmas?d?r. Bu ayr?m hem sert, esnemez cisimler hem de esneyebilir cisimler i?in ge?erlidir.
E?er bir eksen üzerindeki d?nü?e ayn? eksen üzerinde ba?ka bir d?nü? uygulan?rsa ü?üncü bir d?nü? ortaya ??kar. Bir d?nü?ün tersi de bir d?nü? hareketidir. Bu sebeple, bir eksen üzerindeki d?nü?ler bir grup olu?turur. Bazen bir eksen üzerindeki d?nü?e ba?ka bir d?nü? etki etti?inde sonu? bir d?nü?ten ziyade bir ?teleme hareketide olu?turabilir.X, Y ve Z eksenleri üzerindeki d?nü?ler esas (ana) d?nü?lerdir. Bir eksende bir d?nü? ba?lat?lmas? ?ncelikle X ekseninin d?nü? yapmas? gerekir. Daha sonra bu d?nü?ü Y eksenindeki d?nme hareketi ve Z eksenindeki d?nme hareketleri takip eder. Bu tan?mla uzaydaki herhangi bir d?nü? hareketi esas d?nme eksenleriyle a??klanabilir. U?ak dinami?inde esas d?nü?ler: merkezi d?nü?, kanat merkezi d?nü? ve g?vde merkezi d?nü?ü olarak bilinir. Bu terminolojiler bilgisayar grafiklendirmesinde de kullan?l?r.
Astronomi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]D?nü? hareketi astronomide de ?ok s?k g?rülen bir durumdur. Y?ld?zlar, gezegenler ve benzer ?ekil ve yap?l? g?k cisimleri kendi etraflar?nda d?nü? hareketi yaparlar. Güne? sistemindeki gezegenlerin d?nü? oran? ilk olarak g?rsel takip cihazlar?yla ?l?ülmü?tür. Stellar d?nü?ü; Doppler de?i?imi üzerinden aktif yüzey etkenleri kullan?larak takip edilip hesaplanm??t?r.
Bu d?nü? hareketleri bir merkezi ivlemelenme ürünler ve bu ivme Dünya'ya g?re dünyan?n ekvator b?lgesindeki yer ?ekim kuvvetini kar??lar. Bu sonu?lardan biri ekvatora yak?n cisimlerin daha hafif tart?lmalar?d?r. Bir di?er sonu? ise dünyan?n kuzey ve güney k?s?mlar?ndan i?eriye do?ru bas?k olmas?d?r. Bir ba?ka sonu? ise gezegenlerin d?nü? hareketleri yüzünden yalpalan?m olu?mas?d?r. Bir jiroskopta oldu?u gibi genel etki gezegenin d?nü? ekseni üzerindeki hareketin yalpalanmas?d?r. ?u an i?in Dünyan?n merkezi ve d?nü? ekseni aras? 23.44° dir ancak bu a?? bin y?llar i?erisinde yava? bir ?ekilde de?i?mektedir.
D?nü? ve dolan?m
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Dolan?m genellikle d?nü?le e? anlamda kullan?r ancak ?zellikle astronomi ve yan dallar?nda sadece alg?da ve anlamada kolayl?k sa?lanmas? i?in orbital dolan?m olarak kullan?l?r. Genel tan?mda ise dolan?m; bir cismin ba?ka bir cismin etraf?nda d?nmesine denir. D?nü? ise bir cismin kendi eksen ?izgisi etraf?nda d?nmesine denir. Uydular kendi gezegenleri etraf?nda, gezegenlerde kendi y?ld?zlar? etraf?nda dolan?m yaparlar (?rne?in dünya ve güne?) y?ld?zlarda bulunduklar? galaksilerde dolan?m yaparlar. Galaksilerin hareket bile?enleri kar???kt?r ancak genellikle bir d?nü? bile?eni bar?nd?r?r.
Tersin (geri) d?nü?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Güne? sistemimizdeki ?o?u gezegen (Dünya dahil) güne?i orbitleyerek d?nü? hareketi yaparlar. Venüs ve Uranüs bu gezegenlerin d???ndad?r. Uranüs neredeyse kendi k??e merkezine g?re d?nü? hareketi yapmaktad?r. Günümüzde Uranüs'ün bu d?nü?ü basit bir orbit d?nü?ü iken büyük bir patlama ile y?rüngeden d??a savruldu ve kendi merkezi ekseni etraf?nda d?nmeye ba?lad?. Venüs'ün ise yava??a geriye do?ru d?nü? yapt??? dü?ünülmektedir. Cüce gezegen Pluto (eskiden gezegen kabul edilen) ise tüm teorilere ayk?r?d?r.
Fizik
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]D?nü?ün sürati a??sal frekans (rad/s) veya frekans (d?nme/dakika) veya periyot (saniye, gün) ile bulunur. A??sal frekans?n de?i?im miktar?na a??sal ivmelenme denir (rad/s2). Bu de?i?im tork yüzünden meydana gelir. D?nü?teki bir de?i?imin ve torkun aras?ndaki oran ise eylemsizlikle bulunur. A??sal h?z vekt?rü bir d?nü? eksenine ba?l?d?r ayn? ?ekilde torkta bir eksensel vekt?rdür. Matematiksel olarak bir eksen etraf?ndaki d?nü? hareketinin fizi?i eksen-a?? g?sterimi ile uygulan?r. Sa? el kural?na g?re, g?zlemciye ters olan y?n saat y?nünde d?nü?e ve g?zlemciye g?re olan eksen ise saat y?nünün tersinde d?nü? demektir t?pk? bir vida gibi.
Euler d?nü?ü
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Euler d?nü?ü, d?nü? tan?m?na yeni bir perspektiften bakar. Bu d?nü? ü? temel d?nü? biriminin de?i?tirilmesi ile olu?turulur. Birimlerden (Euler a??lar?) birisi de?i?tirilip di?erleri sabit tutulur. Euler d?nü?leri hi?bir zaman tek bir d?? eksene g?re veya merkezden ge?en d?nme eksenlerine g?re yaz?lmaz ancak bunlar?n birle?imi tarz?nda yaz?labilir. Euler d?nü?leri birden ?ok eksen d?nü?ler sistemlerinin birle?mesinden meydana gelir: bunlar ilki ilk a??d?r ve z eksenine ba?l?d?r. Bu d?nü?lere devinim, nütasyon ve esas d?nü? denir.
U?u? dinami?i
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]U?u? dinami?inde, Euler a??lar? merkez, d?nü? ve kanat a??lar? olarak tan?mlan?r. D?nü? tan?m? ise havac?l?kta yukar? e?ilim anlam?nda kullan?l?r yani u?a??n burun k?sm?n?n kalk??tan sonra yukar? do?ru ??kmas?d?r. Esas d?nü? birimleri ile bir?ok fiziksel sistem olu?turulabilir bunlara ?rnek olarak joystick ve yalpa ?emberleri verilebilir. ?ok basit ancak bir o kadar da kolay y?n verme sa?lar. Ancak bu d?nü? birimlerinin elveri?siz yan? hesaplamalardan kullan?mlar?n?n ?ok zor olmas?d?r. Kar???k eksen d?nü?lerinde yalpa ?ember kilitlenmeleri sonucu a??lar ait olduklar? eksenlerden hesaplanamazlar.
E?lence parklar?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]E?lence parklar?ndaki ?o?u makinede d?nü? kullan?lmaktad?r. D?nme dolap bir merkezi eksen etraf?nda sabitlenmi?tir ve d?nü? yapar. Her gondol i?in paralel bir eksen vard?r ve yer?ekiminden etkilenirler. Bu sebeple her gondol i?in herhangi bir anda d?nü?ten ziyade ?teleme olmaktad?r. ?teleme vekt?rünün u? k?sm? bir ?ember olu?turur. Bir atl?kar?nca dikey eksen üzerine sabitlenmi?tir. Bir?ok makine ?e?itli d?nü? eksenlerinin birle?iminden yararlanmaktad?r. U?an sal?ncaklarda dikey eksen mekanik olarak elde edilmi?tir bunun yan?nda olu?an yatay d?nü? ekseni merkezka? kuvvetinden olu?maktad?r. ?o?u roller-coasterda ise yatay eksen d?nü?ü kullan?l?r ve insanlar?n savrulmamalar? eylemsizliklerinden kaynaklan?r.
Spor
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]D?nü? kelimesi sporda genellikle spin(?evirme) olarak tan?mlan?r. üst d?nme ve geri d?nme tenisteki d?nme etkenleridir. Bilardo ve türlerinde de d?nme hareketlerinden faydalan?l?r. Curving, kriket ve masa tenisi sporlar? d?nme hareketinden faydalanarak topa veya cisimlere y?n verilen sporlar?d?r.
Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ "An Oasis, or a Secret Lair?". ESO Picture of the Week. 16 Haziran 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 8 Ekim 2013.
