Zurna, Türkiye'nin bir?ok yerinde kullan?l?r. Tahta, metal ve kam?? kullan?larak yap?lan, yüksek sesli, bu yüzden büyük davul ile birlikte ?al?nan, yine bu yüzden a??k havada kullan?ma uygun, nefesli saz ?e?ididir.
Güneydo?u Anadolu B?lgesinin folklorunda genellikle (Mardin'de Gaziantep, Diyarbak?r ve ?anl?urfa'n?n i? b?lgelerinde) ancak mutlaka bas davul e?li?inde kullan?lan, ah?ap, yedi delikli nefesli bir sazd?r.
Mehter tak?mlar? ve bunun modern ?ekli bando m?z?ka tak?mlar?n?n eskiden hükümdarlar?n hükümdarl?k i?areti olarak fermanlar?n? zurna e?li?inde okutmalar?ndan geli?ti?i tahmin edilmektedir.
Etimoloji
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Codex Cumanicus'ta suruna olarak kay?tl? olan enstrüman[1] ad?n?n Fars?a surna kelimesinden ?dün? al?nd??? yayg?n kanaattir: Fars?a'da sur "festival" + nay "kam??l?"[2]
Bununla birlikte Arap?a s?r "boynuzdan yap?lma büyük boru" + Fars?a "kam??" ihtimali de g?zden ??kar?lmamal?d?r. Eski ?ran dilinde "sur" kelimesi bir boynuz ?e?idi olarak kay?tl? olup ikinci ihtimali gü?lendirmektedir.
Anadolu'da dü?ünlerde, askere u?urlama t?renlerinde, halk oyunlar?nda, seyirlik k?y oyunlar?nda davulla birlikte kullan?lmaktad?r. Anadolu'da ?im?ir, di?budak, ?hlamur, k?z?lc?k, ceviz ve ard?? a?ac?ndan imal edilen zurna büyüklük ve ses rengine g?re kaba zurna, orta kaba zurna ve cura zurna (Zil Zurna) olmak üzere ü? ?e?ittir.
Co?rafyas? ve tarih?esi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Türkiye'de oldu?u gibi Fas'tan ?in'e kadar uzanan iklim ku?a??ndaki her ülkede kullan?ld??? da bilinmektedir. Ayr?-ayr? türleri Orta Do?u ve Kafkasya halklar? aras?nda ?ok geni? yay?lm??t?r. Eski insan meskenlerinden biri olan Minge?evir arazisinde yap?lm?? arkeoloji kaz?nt?lar zaman? maral boynuzundan haz?rlanm?? d?rt adet zurna a?kar edilmi?tir. Bilim adamlar?n?n hesaplamalar?na g?re, yüksek zevkle yap?lm?? bu ?alg?lar?n ü? bin y?l ya?? vard?r.[3]
Kurulu?u
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Esasen erik, ceviz, yaban? s??üt ve dut a?ac?ndan yontularak yap?l?r. Tüm uzunlu?u 302–317 mm-dir. Yüzeyinde 7, alt?nda ise 1 oyuk a??l?r. G?vdesinin ba? taraf?na ma?a tak?l?r. Ma?an?n g?revi ?alg?n?n k?k kaidesini düzenlemektir. G?vdesinin ba? hissesi 20 mm olup, a?a??ya do?ru geni?lenerek 60–65 mm-e ula??yor. Zurnan?n a?z? taraf?nda bir delik daha vard?r ki, bu da k?k ü?ündür. Bürün?, mis, yahut gümü? plakadan haz?rlanm?? "mil" ma?aya tak?l?r. Esasen kuru yerde bitmi? iki ince, yonulmu? kam??tan ?zel usulle yap?lm?? a??zl?k 710 mm uzunlu?unda olur.
?alg??? aleti seslendirmek i?in a??z bo?lu?una y??d??? havan? a??zl?ktan düzenle üfler. Sedef, kemik ve bürün?ten haz?rlanan dairevi makara (dayak) milin yakla??k orta k?sm?na, yuvarlak tabaka ba?lan?l?r. Makara, bir tür, dudak i?in dayak rolünü oynar. üflenen hava a??zl?k, mil ve ma?adan ge?erek g?vdenin i?ine girer ve alet parmaklar?n yard?m?yla g?vdedeki oyuklar? a??p-ba?lamakla seslendirilir.
Zurnan?n ahengi kü?ük oktav?n "si bemol" sesinden ü?üncü oktav?n "do" sesine kadard?r. Yorumcunun yetene?inden as?l? olarak, birka? ses de art?rmak mümkündür. Bu sesleri Azerbaycan zurnac?lar? "sefir (büyükel?i) sesler" adland?r?r. Zurna, esasen, a??k havada ge?irilen el ?enliklerinde geni? istifade edilir.[4]
?e?itleri
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Zurnan?n boy ve ?ekil olarak ?ok ?e?itleri vard?r. Zurnadan zurnaya kü?ük de?i?ikliklerle ayn? olan ?zellikleri:
- Büyük par?as?n?n sert bir a?a?tan yap?lmas? (da? eri?i, ceviz, vs..)
- ??inin a??larak sesi tam kar??ya g?nderecek ?ekilde olmas? (uzunlama kesiti parabola benzer)
- ?? boru deli?inin kam??a en yak?n taraf?n?n ?nce ?im?ir sonra da metal par?a ile daha da daralmas?.
- Sesinin, kü?ücük bir kam?? silindirin, nem ve ?s? e?li?inde ezilerek darac?k bir elips haline getirilmi? d?? deli?inin a??lma kapanma titremeleriyle ??kmas?
- Kam???n ?zelli?inden sesinin ancak yüksek bas?n? sonucu, a??r? tiz ve a??r? kuvvetli ??kmas?
- Yüksek bas?nc?n gere?i nefes ?evirerek (?i?irtilmi? avurtlardaki havay? kullan?rken burundan nefes al?p devam ederek yani ezgiyi hi? nefes almak i?in kesmeden) ?al?nmas?.
- Büyük davulun hem bas, hem de kuvvetli sesi ile zaten ritim belirterek ?almaya pek uygun olmayan zurna ile hep birlikte ?al?nmas?
Terminoloji
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Zurnay? olu?turan par?alar Anadolu terminolojisinde y?resel farkl?l?klar g?stermektedir.[2]
Ba? ve ?atal b?lümü
zaynak -Ankara
nazik -Abdal
lardaula -Uluda?
?atal -?ank?r?
zinak -Diyarbak?r
nezik -Gaziantep
fasla -K?rklareli
Boru k?sm?
metef -Ankara
metem -Abdal-lar
????rdan -Uluda?
demir -?ank?r?
bülbülük -Diyarbak?r
kanel -K?rklareli
lüle -Sivas
Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ Codex Cumanicus fol. 45a
- ^ a b "Karadeniz ansiklopedisi zurna maddesi". 17 Ekim 2007 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 26 Kas?m 2007.
- ^ Efrasiyap Bedelbeyli. ?zahl? musiqi lü??ti - Surna 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- ^ "Az?rbaycan ?n?n?vi musiqi atlas? - Zurna". 10 Eylül 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 30 Mart 2014.
- Zurna FAQ @ wayback machine. archived from fromnorway.net/yaylas/zurna/zurna_faq.htm, Satilmis Yayla, 1996 Oslo, Norway
